Thận yếu: Triệu chứng, nguyên nhân và cách chữa hiệu quả nhất

Bệnh thận yếu là khái niệm dùng để chỉ chức năng thận suy giảm. Các triệu chứng của bệnh thường mờ nhạt, bệnh tiến triển từ từ nên người bệnh thường không biết và chú ý đến các nguyên nhân. Điều này vô tình dẫn đến việc khi bệnh nhân phát hiện thường muộn màng và bắt đầu gây ra những hệ quả khôn lường.

Bệnh thận yếu là gì, có nguy hiểm không?

Thận là cơ quan quan trọng trong cơ thể, có 2 chức năng chính là chức năng bài tiết nước tiểu và chức năng nội tiết. Thận giúp ổn định môi trường nội môi, ổn định huyết áp và điều chỉnh các chất điện phân trong cơ thể. Người ta dùng mức lọc cầu thận để đánh giá chức năng thận yếu hay không. Mức lọc cầu thận ( GFR) chính là mức thanh thải creatinin của thận, chỉ số này thường ở mức 90-100ml/phút.

Ở người bình thường, càng khỏe mạnh thì chỉ số GFR càng cao. Bệnh thận yếu được xác định thì chỉ số này giảm xuống. Tuy nhiên, trong thời kỳ đầu của bệnh, các triệu chứng rất mờ nhạt và chưa có tổn thương  thận. Chỉ số GRF giảm, nằm ở mức 60-89ml/phút. Chính vì thế, người bệnh thường chủ quan không đi thăm khám cũng như điều trị dẫn đến bệnh ngày càng tiến triển. Giai đoạn sau cùng sẽ dẫn đến suy thận và có thể gây nguy hiểm.

Triệu chứng bệnh thận yếu

• Giai đoạn đầu khi chức năng thận mới suy giảm, hầu hết không có biểu hiện trên lâm sàng.
• Giai đoạn có các triệu chứng trên lâm sàng: lúc này chức năng thận đã suy yếu đi nhiều. Các triệu chứng thận yếu bao gồm:

1. Thay đổi về vấn đề tiểu tiện. Thay đổi về số lần đi tiểu và tính chất nước tiểu. Số lần đi tiểu tăng, bệnh nhân đi tiểu hơn 8 lần/ngày, tiểu đêm tăng trên 2 lần. Lượng nước tiểu nhiều hoặc ít hơn bình thường, đến giai đoạn nặng bệnh nhân bị thận yếu có thể thiểu niệu, vô niệu. Tiểu rắt, tiểu buốt,  đau tức hạ vị hoặc thậm chí tiểu khó. Nước tiểu sẫm màu, có thể có máu. Đây là các dấu hiệu điển hình, để lâu có thể gây đến nguy hiểm.
2. Phù: Thận có chức năng giúp cân bằng áp lực keo và áp lực thủy tĩnh trong cơ thể. Khi thận yếu đi, các màng lọc cầu thận bị tổn thương, hiệu số giữa áp lực thủy tĩnh và áp lực keo  thay đổi, nước không được giữ trong lòng mạch mà thoát ra khoảng kẽ dẫn đến phù.
3. Mệt mỏi, hoa mắt , chóng mặt, đau đầu: Thận tạo ra Erythropoietin, hormon này kích thích tạo ra hồng cầu trong tủy xương. Thận yếu dẫn đến hormon này suy giảm, sự sản xuất hồng cầu kém,sự trao đổi oxy giữa các tế bào bị ảnh hưởng. Đây chính là tình trạng thiếu máu do chức năng thận suy giảm.
4. Ngứa: Các chất cặn bã không được lọc qua thận tích tụ và biểu hiện qua da. Đây là dấu hiệu của bệnh thận yếu khá điển hình và thường gặp ở bệnh nhân có vấn đề về chức năng thận.
5. Hơi thở có mùi: Do hội chứng tăng ure máu gây nên.

Nguyên nhân bệnh thận yếu

• Bệnh tăng huyết áp và bệnh đái tháo đường: Đây là 2 nguyên nhân gây ra thận yếu hàng đầu. Tăng huyết áp nếu không được kiểm soát sẽ dẫn đến tổn thương các mạch máu trong thận, xơ hóa mạch thận gây tổn thương búi mao mạch. Tình trạng này kéo dài làm tổn thương cầu thận, mức lọc cầu thận giảm dần và sau cùng suy giảm chức năng thận
• Bị thận yếu do dử dụng các thuốc độc cho thận trong thời gian kéo dài: Một số nhóm thuốc như NSAID, kháng sinh nhóm aminoglucosid, thuốc lợi tiểu… có thể gây độc cho thận. Khi dùng lâu dài làm chức năng thận suy giảm.
• Nguyên nhân thận yếu do tuổi tác và giới tính: Mức lọc cầu thận có thể giảm ở những người tuổi cao. Theo thống kê, tuổi cao và nam giới dễ mắc bệnh hơn.
• Chế độ sinh hoạt, lối sống không lành mạnh: Hút thuốc lá, uống rượu bia, thừa cân béo phì là những nguyên nhân ảnh hưởng đến chức năng thận. Theo điều tra, cứ 100 người bị bệnh thận yếu thì có khoảng 29 người đối với nam và 15 người đối với nữ liên quan đến thuốc lá.

Để tìm được nguyên nhân, cần hỏi kĩ tiền sử bệnh, quá trình tiến triển trong quá khứ cũng như khám lâm sàng và chỉ định cận lâm sàng phù hợp. Tuy nhiên, ở 1 số bệnh nhân, bệnh thận yếu không tìm được nguyên nhân cụ thể.

Chẩn đoán thận yếu và phân loại các giai đoạn

Các phương pháp chẩn đoán

• Bệnh nhân nghi ngờ có suy giảm chức năng thận sẽ được bác sỹ chỉ định lấy máu để làm xét nghiệm. Chức năng thận được phản ánh qua các chỉ số sau:
• Mức lọc cầu thận: Qua chỉ số này bác sỹ sẽ đo được lưu lượng máu được lọc qua cầu thận trong khoảng thời gian nhất định. Mức lọc cầu thận bình thường là 90-100 ml/phút hoặc cao hơn. Ở người mắc bệnh thận yếu, chỉ số này sẽ thấp xuống. GFR< 60 là chức năng thận của  bạn đang suy giảm.
• Chỉ số Creatinnin:Creatinin là sản phẩm thoái hóa của creatin sau quá trình hoạt động của cơ bắp. Chất này không được tái hấp thu mà bài tiết 1 phần nhỏ qua thận. Chỉ số creatinin máu dùng để đánh giá chức năng thận yếu hay không. Bình thường, chỉ số này ở nam giới trong ngưỡng 0.6-1.2 mg/dl, ở nữ là 0.5-1.1 mg/dl.  Nguyên nhân creatinin máu tăng là do mức lọc cầu thận giảm, giảm lọc creatinin khiến chất này ở trong máu tăng cao. Chỉ số này tăng theo mức độ của suy thận.
• Ure và các chỉ số chẩn đoán thận yếu khác: Ure là sản phẩm thoái hóa của protein, được lọc qua cầu thận và thải ra ngoài qua nước tiểu.Ở người bình thường chỉ số ure máu nằm trong khoảng 2.5-7.5 mmol/l. Tuy nhiên, chỉ số này còn phụ thuộc vào lượng protein ăn vào nên ít khi dùng để đánh giá chức năng thận. Chỉ số Ure máu cùng các chỉ số về điện giải đồ, thăng bằng kiềm toan góp phần giúp đánh giá tình trạng của bệnh nhân cụ thể hơn.

Các giai đoạn của bệnh thận yếu

• Giai đoạn 1: GFR trên 90 mml/phút: Giai đoạn này thường không có triệu chứng của bệnh thận yếu. Tuy nhiên, vẫn có khả năng thận bị tổn thương trước khi chỉ số GFR giảm.
• Giai đoạn 2: GFR nằm trong khoảng 60-89 mml/phút: Giai đoạn này thận bắt đầu có tổn thương nhẹ nhưng không có triệu chứng lâm sàng.
• Giai đoạn 3: GFR nằm trong khoảng 30-59 mml/phút: Bắt đầu có các triệu chứng lâm sàng của bệnh thận yếu như phù, tiểu nhiều hoặc ít hơn bình thường.
• Giai đoạn 4: GFR từ 15-29 mml/ phút: Giai đoạn này GFR bị suy giảm nghiêm trọng. Hàng loạt các triệu chứng lâm sàng xuất hiện rõ rệt.
• Giai đoạn 5: GFR < 15mml/phút: Thận không còn hoạt động.

Cách phòng tránh bệnh thận yếu

• Kiểm soát tốt huyết áp: Mức huyết áp lý tưởng ở trong mức từ 60-90 mmHg đối với huyết áp tối thiểu và từ 90- 130 mmHg đối với mức huyết áp tối đa. Huyết áp quá cao hoặc quá thấp đều gây ảnh hưởng không tốt cho sự hoạt động của thận.
• Kiểm soát tốt đường huyết : Để tránh thận yếu thì mức đường huyết lý tưởng là từ 3.9-6.4 mmol/l. Kiểm soát tốt đường huyết giúp phát hiện sớm bệnh đái tháo đường. Qua đó giảm thiểu tác động của bệnh đái tháo đường lên thận.
• Không sử dụng các thuốc có hại cho thận dài ngày: Các thuốc như NSAID hoặc kháng sinh rất có hại cho thận, khiến thận yếu đi từng ngày. Việc sử dụng các thuốc này và bất kỳ các loại thuốc khác đều cần có sự tư vấn từ bác sỹ.
• Có chế độ sinh hoạt lành mạnh, lối sống tích cực: Không sử dụng thuốc lá, các chất kích thích. Hạn chế các đồ dầu mỡ, không ăn quá mặn, chế độ ăn hợp lý khoảng 5-6g muối mỗi ngày. Để phòng tránh thận yếu tốt hơn nên uống đủ 2-3l nước/ ngày. Giữ cân nặng ở mức bình thường. Tránh các căng thẳng, stress, thức khuya.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ thường xuyên: Việc kiểm tra này không chỉ tốt cho những người có nguy cơ bị bệnh thận yếu mà còn để phát hiện các dấu hiệu bất thường khác về sức khỏe. Đặc biệt, những nhóm đối tượng sau cần tầm soát bệnh:

1. Những người có nguy cơ bị thận yếu: Mắc bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường, xơ vữa mạch, suy tim.
2. Những người mắc bệnh thận- tiết niệu: Bệnh thận tiết niệu tắc nghẽn, bệnh dị dạng đường tiết niệu
3. Những người mắc các bệnh hệ thống có thể gây tổn thương cho thận: Lupus ban đỏ hệ thống, viêm mạch, đa u tủy xương, viêm khớp dạng thấp.
4. Người có bố mẹ mắc bệnh thận yếu
5. Người trên 65 tuổi.

Cách điều trị bệnh thận yếu

Việc điều trị bệnh thận yếu phụ thuộc vào giai đoạn, từng giai đoạn sẽ có chỉ định cụ thể. Ở các giai đoạn đầu, mục tiêu điều trị sẽ là giảm tiến triển của bệnh, giảm nguy cơ biến chứng bệnh. Ở giai đoạn sau ( giai đoạn 4,5) tiếp tục kiểm soát bệnh, điều trị biến chứng và phải tính đến bước điều trị thay thế do thận bị hư tổn quá nhiều.

Điều trị thận yếu bằng thuốc

• Điều trị nguyên nhân nếu phát hiện nguyên nhân gây ra bệnh thận yếu.
• Thuốc kiểm soát huyết áp
• Thuốc lợi tiểu
• Thuốc điều trị thiếu máu
• Thuốc bảo vệ xương
• Các thuốc khác được chỉ định phù hợp với tình trạng của từng bệnh nhân.

Điều trị thận yếu bằng các phương pháp thay thế

• Giai đoạn 4: Tính đến điều trị thay thế do thận hư tổn nhiều. Lúc này cần phải có bước chuẩn bị cho các phương pháp điều trị thận yếu khác nhau. Nếu chạy thận- lọc máu thẩm tách, cần phải làm phẫu thuật cầu nối ở tay. Nếu lọc màng bụng, cần đặt ống catheter.
• Giai đoạn 5: Thận lúc này hoàn toàn không hoạt động. Cần phải lọc máu hoặc cấy ghép thận mới.
• Chế độ ăn uống, chăm sóc: Người bệnh thận yếu cần ăn hạn chế chất đạm, hạn chế muối, nước uống ít hơn nếu có phù, nhiều hơn khi mất nước. Tránh căng thẳng, stress, có chế độ nghỉ ngơi hợp lý. Giai đoạn sau, nghỉ ngơi tuyệt đối tại giường.

Các nghiên cứu và thống kê về bệnh thận yếu

Bệnh thận yếu là một bệnh có tần suất tăng nhanh, đòi hỏi chi phí điều trị cao. Tuy nhiên, bệnh khó phát hiện ở giai đoạn đầu do ít có biểu hiện lâm sàng dẫn đến người bệnh chủ quan. Khi phát hiện thường ở giai đoạn đã có tổn thương thận và mức lọc cầu thận đã giảm nhiều. Hậu quả của việc này là điều trị và kiểm soát bệnh gặp nhiều khó khăn, nhiều bệnh nhân sẽ dần tiến triển đến điều trị thay thế.

Theo 1 nghiên cứu của Mỹ, trên thế giới hiện có 1.5 triệu người bị bệnh thận đang điều trị thay thế. Con số này thực tế chỉ là phần nổi của tảng băng chìm, không đánh giá được hết số người bị bệnh thận yếu. Bởi có rất nhiều bệnh nhân đang ở giai đoạn bệnh tiến triển âm thầm nên không đi khám.  Tại Việt Nam, chưa có nghiên cứu cụ thể về tỷ lệ mắc bệnh. Nghiên cứu của tác giả Võ Tam trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế cho thấy, tỉ lệ người có mức lọc cầu thận < 60mml/phút chiểm 0.92% trong những người được khảo sát.

Bệnh thận yếu nếu được phát hiện, chẩn đoán sớm và toàn diện sẽ giúp ngăn ngừa bệnh tiến đến giai đoạn cuối.